Diyar HERMZİ

Tarih: 03.11.2025 19:13

Bağdat’ta Türkmen İzleri

Bağdat’tan söz ettiğimizde, onu tek bir döneme sığdırmak mümkün değildir. Bağdat, uzun bir tarihin aynasıdır; bu tarihi şekillendiren birçok millet arasında Türkmenlerin de silinmez bir izi vardır.

Eski taşlarının her birinde, mahallelerindeki her bir minarede, her bir medrese, tekke ve çarşıda Türkmenlerin; akılla imanı, ilimle insanı harmanlayan bir medeniyetin izleri görülür.

Türkmen Varlığının Tarihsel Derinliği

Türkmenler, hicretin ilk yüzyıllarından itibaren Bağdat’a girmiş, özellikle Selçuklu Devleti’nin yükselişiyle varlıklarını güçlendirmiş, Celâyirli ve Osmanlı dönemlerinde ise bu varlık daha da kökleşmiştir.

Bu varlık sadece askeri bir mevcudiyet değildi; kültürel, idari ve mimari bir etkinlikti. Türkmenlerin bulunduğu her yerde düzen, eğitim, ibadet ve sosyal hizmet de vardı.

Bağdat’ta kurdukları dini, ilmî ve sosyal kurumlar, bugün şehrin tarihî kimliğinin temel taşları arasında yer alır.

Bağdat’ın kalbi olan Meydan bölgesine yolu düşen herkes, duvarlarda, binaların detaylarında ve hâlâ Türkmen ruhunu taşıyan sokak isimlerinde bu tarihi okuyabilir.

Meydan ve Eski Bağdat’taki Somut Eserler

Sadece bir kilometrelik Meydan bölgesinde bile Türkmen varlığının canlı tanıkları görülür:

• Mecidiye Hastanesi, sonrasında Tıp Şehrine dönüşen bu yapı, Osmanlı Irak’ında modern sağlık hizmetlerinin ilk örneği olarak Türkmen elleriyle kurulmuştur.
• Özbek Camii, Murad Paşa Camii, Ahmedi Camii, Ali Salih Efendi Camii ve Haydarhane Camii, Türkmenlerin dini ve mimari ruhunu yansıtan abidevi eserlerdir.
• Ahmedi Medresesi, Reşidiye Medresesi, Fazıl Medresesi ve Askerî Medrese, dönemin bilim, eğitim ve liderlik merkezleriydi.
• Ekmekhane, Saray Binası, Kışla (Kışla-i Cedid) ve Misafirhane, Osmanlı döneminde Türkmen valiler tarafından yönetilen idari ve şehircilik örnekleridir.
• Serrac Hanı Çarşısı, eski Bağdat’ın ticaret kalbiydi.
• Sipahi Karargâhı (eski Savunma Bakanlığı binası), askeri disiplinin ve devlet düzeninin merkeziydi.
• Babü’s-Sultan (Babü’l-Ma‘zam), bugün hâlâ ayakta olan savunma ve şehir planlamasının bir göstergesidir.
• Paşa Hamamı ve Sûk Hamamı, Türkmen mimarisinin estetik ve sosyal yönünü birleştiren yapılardı.

Tüm bu yapılar sadece taş ve harçtan ibaret değildir; düzenli bir aklın ve yüksek bir insanlık anlayışının izleridir.

Türkmenlerin bulunduğu her yerde bir cami, bir medrese, bir hastane ve bir çarşı görmek mümkündür; yani, bedenle ruhu ve aklı bir araya getiren hayatın bütünlüğü.

Türkmen Varlığının Mantıksal Analizi

Bağdat’taki Türkmen aklı tarih boyunca uygulamacı ve kurucu bir karaktere sahiptir. Onlar geçici izler değil, kalıcı kurumlar bırakmışlardır.

Türkmenin varlık felsefesi, kamusal fayda üzerine kuruludur:

• İnsanlar ibadet etsin diye cami yapar.
• Akıllar aydınlansın diye okul kurar.
• Hayat korunsun diye hastane inşa eder.
• Ekonomi canlansın diye çarşı kurar.
• Devlet düzeni sağlansın diye saray ve kışla inşa eder.

Bu kurumsal düşünce, Türkmen medeniyet felsefesini yansıtır: Ruh ile aklı, inanç ile düzeni, din ile medeniyeti birleştirir.

Onlar için mekân yalnızca bir yerleşim alanı değil, medeniyet mesajıdır.

Her yapı bir eğitim, insani veya manevi amaca hizmet eder. Bu nedenle eserleri kalıcıdır; çünkü insanı merkeze alır.

Kültürel ve Medenî Boyut

Tarihi okuyan herkes bilir ki Türkmenler izlerini sadece taşlarda değil, Bağdat’ın kültürel bilincinde de bırakmışlardır.

Onlar; düzen, eğitim, disiplin ve hoşgörülü iman değerlerini yaymışlardır.

Okulları, tekkeleri ve camileri, ilim, tasavvuf, fıkıh, dil ve sanatın merkezleri olmuştur.

Meydan’dan Babü’l-Ma‘zam’a, Fazıl’dan Azamiye’ye kadar uzanan bölgelerde, Türkmen valiler, âlimler ve mimarlar tarafından inşa edilen eserler, Bağdat’ın İslami kimliğini şekillendiren bir düşünce ve şehircilik uyanışının izleridir.

Türkmenlerin Bağdat’taki eserleri sessiz taşlardan ibaret değildir; onlar, konuşan bir medeniyetin hikâyesidir.

Hastanelerden camilere, okullardan kalelere kadar Türkmenler Bağdat’ın her köşesine bir mühür bırakmıştır —
yıkan değil, inşa eden; izleyen değil, kuran bir milletin mührü.

Bağdat’ın her eski minaresi, onu yapanın adını fısıldar.
Her taş, “insana hizmet ibadettir” diyen Türkmen elinin izini taşır.
Gerçek medeniyet, geride kalıcı bir eser bırakmaktır.

Bağdat ve Irak’taki Türkmen Eserlerine Dair Güvenilir Kaynaklar

Klasik Tarih Kaynakları

1. Tarihü Bağdad – Hatib el-Bağdadi (ö. 463 H.)
2. Nüzhetü’l-Müştak fî Tarihi Bağdad – İbnü’l-Fuvatî (ö. 723 H.)
3. el-Kâmil fi’t-Tarih – İbnü’l-Esir el-Cezerî (ö. 630 H.)
4. Mir’atü’z-Zaman fî Tavarîhi’l-A’yân – Sıbt İbnü’l-Cevzî (ö. 654 H.)

Osmanlı ve Erken Modern Kaynaklar

1. Tarih-i Devlet-i Osmaniye – Ahmet Cevdet Paşa (1822–1895)
2. Seyahatname-i Bağdad – Evliya Çelebi, 17. yüzyıl
3. el-Müntezam fî Vülât Bağdad – Abdurrahman en-Nakib (1864–1940)

Modern Irak Kaynakları

1. Hıtat Bağdad – Dr. Mustafa Cevad
2. Bağdad fi’l-Usur el-Osmaniyye – Dr. İmad Abdüsselam Revvaf
3. Türkmenler fi’l-Irak – Dr. Abdullah en-Nefisi
4. Tarihu’l-Müctemei’l-Bağdadi – Dr. Ali el-Verdi
5. Tarihu’l-Mimari’l-İslami fi’l-Irak – Dr. Muhammed Mekkîye
6. Ahyaü Bağdad el-Kadime – Kamil Selman el-Cuburi

Arşiv Belgeleri

1. İstanbul Osmanlı Arşivi (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
2. Irak Devlet Arşivi – Tapu ve Vakıf Defterleri
3. Bağdat Vakıf Sicilleri (472–489)

Türkmen ve Bölgesel Kaynaklar

1. Türkmenler ve Irak Boyunca Tarihleri – Dr. Necdet Kuçak
2. Türklerin Bağdat Mirası (Türklerin Bağdat’taki Mirası) – Prof. Faruk Sümer
3. Irak’taki Türkmen Kültür Mirası (Türkmen Kültür Mirası Irak’ta) – Prof. İhsan Sarıkaya

Bu kaynakların tümü, ister Arapça ister Osmanlıca ister Türkçe olsun, aynı gerçeği vurgular:
Türkmenler Bağdat’ta geçici bir unsur değil, kurucu bir medeniyet unsuru olmuşlardır.

Meydan’dan Babü’l-Ma‘zam’a, Serrac Hanı’ndan Fazıl semtine kadar uzanan tüm izler, inançla şehir kuran bir milletin sessiz ama güçlü hatıralarıdır.

#VPvFB #Penaltı #uefamafia #Osimhen #AkınGürlek #Talisca #Duran #AJAvGS #Ajax #AkınGürlek #Plzen #Osimhen  #Tarihin #NewYork #Yapı #Talisca #Duran #VoctoriaPlzen #Tarihin #Denzel